ALBA - w służbie liturgii

Tekst pochodzi z książki ks. prof. Dariusza Kwiatkowskiego, Zaczerpnąć ze źródła wody życia, W świecie liturgicznych znaków, Kalisz 2007

Używane w liturgii szaty liturgiczne wywodzą się z szat używanych w starożytności greckiej i rzymskiej. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa szaty, które nosił kapłan sprawując czynności liturgiczne, nie różniły się od zwykłego ówczesnego stroju. Na czas celebracji liturgicznych kapłan zmieniał strój codzienny na świąteczny. Składał się on z długiej, przepasanej i ozdobionej dwoma purpurowymi paskami  tuniki z rękawami, fałdzistej narzuty i sandałów. Od IV wieku modną stała się tak zwana paenula, czyli szata okrywająca całe ciało. Tę pierwotną formę kloszowego ornatu z szerokimi rękawami używano także w liturgii.

W VII wieku nastąpiła bardzo ważna ewolucja mody. Pod wpływem germańskich ludów i galicyjskich zwyczajów upowszechniła się nowa moda w ubiorze, charakteryzująca się przede wszystkim skróceniem ubrań. Kościół natomiast pozostał przy dawnych szatach, co przyczyniło się do wyodrębnienia szat liturgicznych od szat używanych w codziennym życiu. Szaty liturgiczne stały się coraz bardziej ornatami i ozdobami ( ornamentum- ozdoba, upiększenie). Używane w liturgii szaty były bardzo piękne i bogato zdobione kamieniami szlachetnymi, Na ornatach i dalmatykach przedstawiano Chrystusa, sceny biblii oraz symbolikę eucharystyczną. Niestety sprawiało to, że ornaty były bardzo ciężkie i przez to niewygodne do długich celebracji liturgicznych.

Szczególny rozwój szat liturgicznych, mający miejsce w IX wieku, zrodził zwyczaj ich błogosławieństwa. Również od tego czasu wkładaniu szat liturgicznych towarzyszyły specjalne modlitwy. Wtedy też nadawano symboliczne znaczenie poszczególnym szatom liturgicznym. Symbolika szat odnosiła się do Chrystusa, Jego męki, albo do dyspozycji moralnej, tych, którzy je noszą.

Reforma liturgiczna Soboru Watykańskiego II podjęła też zagadnienia szat liturgicznych, sugerując, by zadbać o ich prostotę i szlachetne piękno. Szczegółowe normy prawne dotyczące szat określają Konferencje Episkopatu poszczególnych krajów. W zgromadzeniu liturgicznym rozmaitość szat jest znakiem zewnętrznym różnych funkcji wynikających z różnych stopni święceń i posług liturgicznych. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego tak o tym mówi- Szatą liturgiczną wspólną dla duchownych i ministrantów wszystkich stopniu jest alba, przepasana w biodrach paskiem, jeżeli nie jest uszyta w taki sposób, że przylega do stroju  nawet bez paska. Jeżeli alba nie przykrywa dokładnie zwykłego stroju koło szyi, przed włożeniem alby należy włożyć humerał. Albę można zastąpić komżą, jednak nie wtedy, gdy wkłada się ornat, dalmatykę lub gdy zamiast ornatu czy dalmatyki nakłada się samą stułę,

Rodzaje szat liturgicznych

Aktualnie w liturgii Kościoła używane są następujące szaty:

Humerał - powstał ze starożytnej chusty noszonej na ramionach i przy szyi przez ludzi należących do wyższych warstw społecznych. W liturgii używano go dopiero od IX w. Obecnie nie jest obowiązkową częścią stroju liturgicznego i używa się go w zależności od kroju alby. Ma formę niewielkiej chusty z lnu lub innej tkaniny naturalnej lub syntetyczne, odpowiadającej powadze i świętości liturgii. Symbolicznie humerał miał przedstawiać chustę, którą przewiązano oczy Chrystusowi w czasie Jego Męki, Natomiast modlitwa, która towarzyszyła kiedyś zakładaniu humerału, widziała w nim-hełm zbawienia. Miał on strzec kapłana przed złymi myślami i złymi słowami w czasie celebracji Mszy Świętej.

Alba - długa, biała szat sięgająca kostek z długimi rękawami, która wywodzi się z rzymskiej tuniki. Tradycyjnie wykonywano ją z lnu. Obecnie można używać innych tkanin. Nazwa ''alba" wywodzi się właściwie od z jej białego koloru, ozdabiano ją koronkami i haftami. Biała alba jest symbolem czystości duszy będącej w stanie łaski uświęcającej. To symbol wszystkich zbawionych przez krew Chrystusa.

Komża- powstała ze skrócenia alby. Obecnie nie można używać komży zamiast alby, gdy wkłada się ornat czy dalmatykę. Nie dopuszcza się celebrowanie Mszy Świętej w komży.

Cingulum-gruby sznur z frędzlami na obu końcach, którym przewiązuje się albę, gdy jest za szeroka lub za długa. Cingulum jest znakiem poświęcenia się na służbę Bogu. Symbolicznie oznacza wstrzemięźliwość i opanowaniem nad pożądliwościami cielesnymi.

Stuła- to długa i szeroka wstęga, uszyta z tej samej tkaniny co ornat. Jest to odznaczenie wszystkich duchownych, wywodzące się z insygniów cesarskich. Biskup i prezbiter noszą stułę zawieszoną na szyi i zwisającą swobodnie z przodu. Diakon natomiast zakłada stułę na kształt szarfy z lewego ramienia ukośnie do prawego boku. W liturgii stuła oznacza władzę i godność urzędu kapłańskiego. Symbolizuje też godność chrześcijańską i szatę godową wszystkich powołanych do życia wiecznego w Królestwie Bożym.

Ornat-szata używana przy celebracji Mszy Świętej. Powstał ze starożytnego rzymskiego płaszcza, który miał formę dzwonową z otworem na szyję i bez rękawów. Z czasem ornaty zaczęto ozdabiać bogatymi haftami i innymi zdobieniami. Na plecach kapłana haftowano znak krzyża, symbol męki i ciężaru służby Bożej. Ornat symbolizuje także Bożą miłość pokrywającą grzechy. Dziś używa się ornatu obszernego i prostego w swojej formie.

Dalmatyka-w starożytności była zaszczytnym i honorowym strojem. Powstała w połowie II wieku w Dalmacji. Traktowana była jako wyjątkowa tunika i senatorska szata. Klasycznym strojem liturgicznym diakona  dalmatyka stała się  w IX wieku. Początkowo  była to  długa i szeroka  szata nieprzepasana i mająca krótkie  rękawy. Potem podobnie jak ornat, uległa skróceniu i przecięto ją z obu stron łącznie z rękawami. Pierwotnie była koloru białego z czerwonymi, pionowymi paskami biegnącymi od ramion do dołu , przodu i z tyłu. Od XIII wieku kolor dalmatyki dostosowano do koloru ornatu. Dalmatyka jest znakiem urzędu diakona i oznacza zaszczyt oraz honor jego posługi  Chrystusowi.

Kapa - ze względu na swoją lekkość i wygodę stała się strojem liturgicznym używanym podczas procesji, nabożeństw a także podczas sprawowania liturgii Godzin. Do specjalnych oznak kapy należy klamra i kaptur. Kaptur wykonany w kształcie trójkątnej tarczy służył do wyhaftowania obrazu patrona kościoła czy bogatych ornamentów.